کد مطلب:20252 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

چگونه مي شود تهذيب و تزكية نفس نمود؟ با توجه به اين كه محيط مساعد نبود و گرفتار برخي آلودگي ها شده ام، نيز در محيط كار و خانه از آرامش لازم بهره مند نيستم؟

هر چند به نظر روانشناسان، خانواده و آموزشگاه و محيط اجتماعي در پايه گذاري شخصيت و ساختن خُلق و خوي آدمي نقش مؤثري دارد، ولي اين سه عامل مقهور ارادة انسان است.

قرآن مجيد براي اثبات اين مطلب به دو شاهد عيني اشاره مي كند و آن قضيه همسر فرعون و همسر لوط است. آسيه همسر فرعون با وجود مساعد نبودن محيط زندگي، تسليم اعتقادات باطل و واهي همسرش نشد و ايمان خود را با همة مشكلاتش حفظ نمود.

گفته اند: هنگامي كه معجزة موسي(ع) را در مقابل ساحران مشاهده كرد، قلبش به نوز ايمان روشن شد و از همان لحظه به موسي ايمان آورد.

او پيوسته ايمان خود را پنهان مي داشت. هنگامي كه فرعون از ايمان او با خبر شد، او را نهي كرد، ولي اين زن با استقامت هرگز تسليم خواستة فرعون نشد.[1] اما همسر نوح و لوط با وجود محيط مساعد خانواده و برخورداري از سرپستي بندگان صالح، راه ضلالت را برگزيدند و گرفتار عذاب الهي شدند. بنابراين شرايط نامساعد خانواده و محيط اجتماع نمي تواند دليل موجهي براي انجام گناه و ارتكاب معاصب باشد. اسلام براي تهذيب نفس راه هايي پيشنهاد كرده است: در مرحلة اوّل بايد از انجام گناه پيشگيري كرد كه قطعاً راه پيشگيري آسان تر از درمان است. امام علي(ع) مي فرمايد: ترك گناه آسان تر از طلب توبه است.[2]

اگر از مرحلة پيشگيري گذشته و نَفْس به گناه آلوده شده، نوبت به پاكسازي مي رسد. پاكسازي را به چند طريق مي توان شروع كرد كه بهترين آن ها انقلاب دروني و ترك يكباره و كلّي است. البته مهار كردن نفس اماره و ترك گناه به طور كلي كار آساني نيست ولي به تدريج مي توان گناه را ترك كرد. اموري كه در تهذيب و پاكسازي به انسان كمك مي كند عبارتند از:

1- تفكر: يكي از موانع مهم تهذيب نفس، غفلت است و تفكر ضد غفلت است. امام علي(ع) مي فرمايد: فكر كردن ماية رشد و غفلت، ماية فقدان آن است.[3]

2- مراقبه و محاسبه: امام علي(ع) مي فرمايد: هر كس كه درونش بازدارنده اي داشته باشد، از جانب خدا برايش حافظي گمارده مي شود.[4]

گويند: هنگامي كه زليخا با يوسف خلوت كرد و او را به خويش مي خواند، ناگهان به بتي چشمش افتاد كه در آن حجره قرار داشت. بي درنگ برخاست و پرده اي روي آن افكند. يوسف گفت: تو از مراقبت جمادي شرم داري، پس چگونه من از مراقبت خداوند جبار شرمنده نباشم؟![5]

پس از مراقبت از اعمال بايد با دقت از خود حساب رسي كرد.

امام صادق(ع) مي فرمايد: اي مردم، پيش از آن كه شما را مورد محاسبه قرار دهند،خودتان به حساب خويش رسيدگي كنيد.[6]

3- معاتبه (انتقاد از خويش): پس از آن كه از بازنگري در اعمال روزانه فراغت حاصل شد و انسان در محكمة وجدان از خود دادخواهي كرد و خود را مقصر شناخت،حال نوبت به معاتبه مي رسد. معاتبه دو مرحله دارد:

1- مرحلة انتقاد از خود؛

2- مرحلة توبه و جبران گذشته.

در مرحلة نخست بايد از نفس لوّامه الهام گرفت و خود را توبيخ و سرزنش كرد. در حالات مرحوم آيت الله بروجردي (ره) نقل شده كه ايشان هر گاه عصباني مي شد، علاوه بر اين كه از شخص عذر خواهي مي نمودند، نذر داشتند كه فردا را روزه بگيرند.[7]

اما مرحلة دوم توبه و استغفار است. راه توبه و جبران گناه هميشه براي بندگان باز است و پيامبر اكرم(ص) مي فرمايد: براي هر دردي دارويي است و داروي گناهان، استغفار مي باشد.[8]

در پايان كتاب هاي جهاد با نفس آقاي مظاهري و چهل حديث امام خميني و خود سازي آقاي اميني و اخلاق عملي آقاي مهدوي كني جهت مطالعه معرفي مي شود.

[1] تفسير نمونه،ج 24، ص 302.

[2] اصول كافي، ج 4، ص 188.

[3] غررالحكم، ج 1، ص 31.

[4] همان، ج 5، ص 404.

[5] جامع السعادات، ج 3، ص 96.

[6] بحارالانوار، ج 7، ص 126.

[7] مهدوي كني، نقطه هاي آغاز در اخلاق عملي، ص 375.

[8] وسائل الشيعه، ج 11، ص 354.